Vườn Nhật – phần 06.

( Nguồn: Wikipedia)

1.    Văn học nghệ thuật và vườn Nhật Bản

·         Hướng dẫn sử dụng vườn

Sách hướng dẫn làm vườn đầu tiên của Nhật Bản là Sakuteiki (Ghi chép về việc làm vườn), có lẽ được viết vào cuối thế kỷ 11 bởi Tachibana no Tohshitsuna (1028–1094). Sách này giải thích cách tổ chức khu vườn, từ vị trí của đá, suối, đến độ sâu chính xác của ao và chiều cao của các tầng lớp.

Mặc dù dựa trên các nguyên tắc vườn của Trung Quốc trước đây, nhưng Sakuteiki cũng thể hiện những ý tưởng độc đáo đối với vườn Nhật Bản, chẳng hạn như các hòn đảo, bãi biển và tổ hợp đá mô phỏng cảnh quan biển của Nhật Bản.

Kotoji Toro, đèn bằng đá có hai chân, một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của vườn Kenroku-en

Một tác phẩm khác có ảnh hưởng đối với vườn Nhật Bản, bonseki, bonsai hay các nghệ thuật liên quan là Rhymeprose on a Miniature Landscape Garden (khoảng năm 1300) của thiền sư Kokan Shiren. Tác phẩm giải thích về cách thiền trong một khu vườn nhỏ để thanh lọc các giác quan, tâm trí, dẫn đến sự hiểu biết về mối quan hệ đúng đắn giữa con người và thiên nhiên.

Kiến trúc nhà chính Biệt thự Hoàng gia Katsura (1619–1662) được lấy cảm hứng từ sự đơn giản của quán trà.

Các sách hướng dẫn khác có ảnh hưởng giúp xác định tính thẩm mỹ của khu vườn Nhật Bản là Senzui Narabi ni Yagyo no Zu (Hình minh họa để thiết kế cảnh quan núi, nước và ruộng), được viết vào thế kỷ 15 và Tsukiyama Teizoden (dựng núi và làm vườn), viết vào thế kỷ 18.

·         Những khu vườn trong văn học và thơ ca

Truyện Genji, cuốn tiểu thuyết kinh điển của Nhật Bản thời Heian, mô tả vai trò của khu vườn trong đời sống cung đình. Các nhân vật tham dự các lễ hội trong khu vườn của hoàng cung Kyoto, đi thuyền trên hồ, nghe nhạc và xem các điệu múa trang trọng dưới tán cây.

Những khu vườn thường là chủ đề của các bài thơ trong thời kỳ Heian. Một bài thơ trong một tuyển tập thời kỳ này, Kokin-Shu, đã mô tả Kiku-shima, hay hòn đảo ở ao Osawa trong khu vườn lớn của thời kỳ có tên là Saga-in.

Một bài thơ khác của thời Heian, trong Hyakunin Isshu, mô tả một thác nước được mô phỏng bằng đá, trong cùng một khu vườn.

·         Triết học, hội họa và khu vườn Nhật Bản

Trong văn hóa Nhật Bản, làm vườn là một nghệ thuật cao, sánh ngang với nghệ thuật thư pháp và vẽ tranh bằng mực. Những khu vườn được coi là sách giáo khoa ba chiều của Đạo giáo và Thiền tông.

Ý nghĩa khu vườn đôi khi rất rõ ràng, ví dụ như khu vườn Saihō-ji nổi bật với một cái ao có hình dạng giống ký tự shin (心) hoặc xīn - Tâm.

Nhưng thông thường các bài học sẽ được chứa đựng trong sự sắp xếp của đá, nước và cây cối. Ví dụ, hoa sen có một thông điệp cụ thể: rễ của nó ở trong bùn dưới đáy ao, tượng trưng cho sự khốn cùng của thân phận con người, nhưng hoa của nó lại có màu trắng tinh khiết, tượng trưng cho sự thuần khiết của tinh thần có thể đạt được khi tuân theo lời dạy của Đức Phật.

Một phần bức tranh “Phong cảnh bốn mùa” của nhà sư Tenshō Shūbun thời Muromachi, thể hiện phong cảnh Nhật Bản được lý tưởng hóa, nơi con người khiêm tốn và sống hòa hợp với thiên nhiên. Cảnh quan lý tưởng này cũng đã được mô tả trong các khu vườn Nhật Bản.

Vườn đá Nhật Bản còn được dùng như một câu đố trí tuệ cho các nhà sư nghiên cứu và tìm lời giải. Họ sắp đặt khu vườn tuân theo các nguyên tắc tương tự như tranh suiboku-ga - tranh mực đen trắng - hay theo nguyên tắc Thiền, cố gắng đạt được hiệu quả tối đa bằng cách sử dụng các yếu tố tối thiểu.

Một họa sĩ có ảnh hưởng đến vườn Nhật Bản là Josetsu (1405–1423), một thiền sư Trung Quốc đã chuyển đến Nhật Bản và giới thiệu một phong cách vẽ tranh mới bằng mực, thoát khỏi những phong cảnh sương mù lãng mạn của thời kỳ trước đó, ông sử dụng sự bất đối xứng và các vùng không gian trắng, tương tự như không gian trắng do cát tạo ra trong vườn thiền, để tách biệt và làm nổi bật ngọn núi, cành cây hoặc các yếu tố khác trong bức tranh. Ông trở thành họa sĩ chính của Shogun và có ảnh hưởng đến nhiều thế hệ họa sĩ và nhà thiết kế vườn.

Tranh "Bắt cá trê bằng bầu" của Josetsu

Vườn Nhật Bản cũng tuân theo các nguyên tắc phối cảnh của tranh phong cảnh Nhật Bản, đó là lớp cận cảnh, lớp trung gian và lớp xa. Khoảng trống giữa các lớp khác nhau có một tầm quan trọng lớn, chứa đầy nước, rêu hoặc cát. Các nhà thiết kế khu vườn đã sử dụng các thủ thuật quang học khác nhau để tạo cho khu vườn ảo giác lớn hơn thực tế, bằng cách mượn cảnh vật (shakkei), sử dụng các tầm nhìn xa bên ngoài khu vườn hay sử dụng cây và bụi cây nhỏ để tạo ra ảo giác rằng chúng ở rất xa.

2.    Những khu vườn Nhật Bản đáng chú ý

·         Ở Nhật

Tính đến tháng 3 năm 2007, 29 địa điểm được liệt kê, hơn một nửa trong số đó là vườn Nhật Bản, không những là danh lam thắng cảnh loại đặc biệt của Nhật Bản mà còn là di sản Thế giới.

o   Vùng Tōhoku: Vườn Mōtsū-ji (Hiraizumi, Iwate)

o   Vùng Kantō: Kairaku-en (Mito, Ibaraki); Rikugi-en (Bunkyō, Tokyo); Vườn Kyu Hamarikyu (Chūō, Tokyo).

o   Vùng Chūbu: Kenroku-en (Kanazawa, Ishikawa); Ichijōdani Asakura Family Gardens (Fukui, Fukui).

o   Vùng Kansai: Vườn Byōdō-in (Uji, Kyoto); Vườn Jisho-ji (Kyoto, Kyoto); Lâu đài Nijō Vườn Ninomaru (Kyoto, Kyoto); Vườn Rokuon-ji (Kyoto, Kyoto); Vườn Ryōan-ji (Kyoto, Kyoto); Vườn Tenryū-ji (Kyoto, Kyoto); Khu vườn Sanbōin ở Daigo-ji (Kyoto, Kyoto); Khu vườn rêu ở Saihō-ji (Kyoto, Kyoto); Vườn Daitoku-ji (Kyoto, Kyoto); Khu vườn Daisen-in ở Daitoku-ji (Kyoto, Kyoto); Khu vườn Murin-an, Kyoto, Kyoto; Vườn Negoro-ji (Iwade, Wakayama).

Vườn Tenryū-ji ở Kyoto, hoàn thành vào thế kỷ 14

o        Vùng Chūgoku: Bảo tàng Vườn nghệ thuật Adachi (Yasugi, Shimane); Kōraku-en (Okayama, Okayama); Công viên Matsue Vogel (Matsue); Shūraku-en (Tsuyama).

Vườn Kōraku-en ở Okayama, hoàn thành vào thế kỷ 17

Bảo tàng Vườn nghệ thuật Adachi, Yasugi, hoàn thành vào thế kỷ 20

o   Vùng Shikoku: Vườn Ritsurin (Takamatsu, Kagawa); Nakatsu Banshoen (Marugame, Kagawa); Tensha-en (Uwajima, Ehime).

o   Vùng Kyushu: Suizen-ji Jōju-en (Kumamoto, Kumamoto); Sengan-en (Kagoshima, Kagoshima); Quần đảo Ryūkyū; Shikina-en (Naha, Okinawa).

Một khu vườn Nhật Bản rộng rãi, Suizen-ji Jōju-en, gần lâu đài Kumamoto

o        Ngoài ra, hai khu vườn do Hoàng gia quản lý, cũng được coi là những kiệt tác: Biệt thự Hoàng gia Katsura; Biệt thự Hoàng gia Shugaku-in.

·         Ở Đài Loan:

o   Nhà khách Đài Bắc; Vườn mận Beitou ở Beitou, Đài Bắc; Bảo tàng Beitou ở Beitou, Đài Bắc; Nanmon-cho 323 ở Quận Zhongzheng, Đài Bắc; Đài tưởng niệm Giọt nước ở Tamsui, thành phố Tân Đài Bắc; Shoyoen ở Cao Hùng.

 

Đài tưởng niệm Giọt nước ở thành phố Tân Đài Bắc, Đài Loan.

·         Ở các nước nói tiếng Anh

Vẻ đẹp của những khu vườn Nhật Bản đã được giới thiệu với cộng đồng nói tiếng Anh bởi chuyên gia cảnh quan Josiah Conder (Kelly & Walsh, 1893), nó đã khơi nguồn cho những khu vườn Nhật Bản đầu tiên được xây dựng ở phương Tây. Theo Hiệp hội Lịch sử Vườn, người làm cảnh quan Nhật Bản Seyemon Kusumoto đã tham gia vào việc phát triển khoảng 200 khu vườn ở Anh.

Theo David A.Slawson, nhiều khu vườn Nhật Bản ở Mỹ rất có chất lượng, tuy nhiên, ông cũng viết rằng sau khi các khu vườn bị Mỹ hóa nhiều, đã làm giảm vẻ đẹp tự nhiên của chúng.

o   Châu Úc: Vườn Adelaide Himeji; Vườn bách thảo Auburn, ở Sydney, New South Wales; Công viên hòa bình Canberra Nara ở Vườn Lennox, Canberra; Trung tâm văn hóa và vườn Nhật Bản Cowra, Cowra, New South Wales; Sở thú Melbourne; Vườn Nerima, Ipswich, Vườn bách thảo Hoàng gia Tasmania, Hobart; Vườn Nhật Bản "Tsuki-yama-chisen", Brisbane; Vườn Nhật Bản của Đại học Nam Queensland, "Ju Raku En", Toowomba, Queensland.

Quang cảnh nhìn từ ngọn núi trong khu vườn ở Cowra, Australia cho thấy nhiều yếu tố điển hình của một khu vườn Nhật Bản.

Một khu vườn thiền Nhật Bản tại Vườn bách thảo Auburn, ở Auburn, Sydney.

o   Canada: Vườn Nhật Bản trong Vườn bách thảo kỷ Devon, Edmonton, Alberta; Vườn tưởng niệm Nitobe, Vancouver, British Columbia; Vườn Nhật Bản Nikka Yuko, Lethbridge, Alberta; Vườn Nhật Bản và Nhà trưng bày, Vườn Bách thảo Montreal, Quebec; Công viên Kariya, Mississauga, Ontario.

Vườn Nhật Bản trong Vườn bách thảo kỷ Devon, Edmonton, Alberta

o   Nước Anh: Vườn Nhật Bản, Công viên Tatton; Compton Acres, Dorset; Dartington Hall, Devon; Công viên Hall, Leeds; Nhà Harewood, Leeds; Công viên Holland, Luân Đôn; St Mawgan ở Pydar, Cornwall; Công viên Tatton, Cheshire; Trường Nghiên cứu Phương Đông và Châu Phi, Luân Đôn.

Vườn Nhật Bản, Công viên Tatton

o   Bắc Ireland: Ngài Thomas và Lady Dixon Park, Belfast; Vườn Nhật Bản Fujiyama.

o        Scotland: Lâu đài Lauriston, Edinburgh - khu vườn mở cửa năm 2002.

o   Ireland: Vườn Nhật Bản tại Đại học Quốc gia Ailen, Kildare, Co. Kildare.

Vườn Nhật Bản, Tully, Quận Kildare. Cầu sơn đỏ có nguồn gốc từ Trung Quốc và hiếm khi được nhìn thấy ở Nhật Bản, nhưng thường được đặt trong các khu vườn kiểu Nhật ở các nước khác.

o   Hoa Kỳ: Vườn Hakone ở Saratoga, California; Vườn Nhật Bản Anderson (Rockford, Illinois); Vườn bách thảo Brooklyn (Brooklyn, New York); Vườn bách thảo Chicago (Glencoe, Illinois); Vườn Nhật Earl Burns Miller (Đại học Bang California, Long Beach); . . . . .

Vườn Nhật Bản ở Brooklyn Botanic Garden (Brooklyn, New York); được thiết kế bởi Takeo Shiota. 

Vườn Hakone ở Saratoga, California

o   Argentina: Vườn Nhật Bản Buenos Aires, của Fundación Cultural Argentino Japonesa; Jardín Japonés de Belén de Escobar.

Vườn Nhật Bản Buenos Aires

o   Áo: Setagayapark, Ecke Gallmeyergasse, 1190 Vienna - khai trương năm 1992 (nhà thiết kế sân vườn Ken Nakajima); Vườn Nhật Bản ở Schlosspark Schönbrunn, Vienna - hồi sinh năm 1999.

o   Bỉ: Japanse tuin, Hasselt; Jardin japonais Chevetogne Namur.

o   Brazil: Parque Santos Dummont, São José dos Campos, São Paulo; Bosque Municipal Fábio Barreto, Ribeirão Preto, São Paulo.

o   Bulgaria: Vườn Nhật Bản tại khách sạn Kempinski Zografski ở Sofia; được xây dựng vào năm 1979 như một bản sao quy mô lớn của khu vườn tại Hotel New Otani Tokyo, Vườn Nhật Bản đầu tiên và duy nhất ở Balkan cho đến năm 2004.

o   Chile: La Serena và Santiago. Được xây dựng bởi đại sứ quán của Nhật Bản.

o   Costa Rica: Vườn bách thảo Lankester, do Đại học Costa Rica điều hành, ở Paraíso, Cartago.

Vườn Nhật Bản ở Vườn bách thảo Lankester, Costa Rica

o   Pháp: Bảo tàng Sở Albert Kahn (Musée Albert-Kahn) ở Boulogne-Billancourt có hai Khu vườn Nhật Bản; Vườn Nhật Bản tại Khu Trụ sở chính của UNESCO, do Isamu Noguchi tạo ra vào năm 1958: Vườn mặt trời mọc (Jardin du Soleil levant) trong vườn Bách thảo vùng Thượng Brittany.

o   Nước Đức: ở Augsburg (trong Botanischer Garten Augsburg); ở Hamburg; ở Leverkusen; ở Kaiserslautern; ở Munich (trong Englischer Garten).

o   Hungary: Khu vườn Nhật Bản nhỏ trên Đảo Margaret, Budapest và một khu vườn khác trong Vườn bách thảo Budapest.

o   Ấn Độ: Vườn Nhật Bản, Moti Jheel, Công viên Kanpur và Phật, Indira Nagar, Kalianpur, Kanpur, Chandigarh.

o   Vườn Nhật Bản còn có tại các quốc gia: Iran, Israel, Mông Cổ, Monaco, Hà Lan, Nicaragua, Nauy, Philippine, Ba Lan, Nga, Serbia, Singapore, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thổ Nhĩ Kỳ, Uruguay.